Luisteren naar vis op een schelpdierbank
Van iemand die jaren natuurgids was op avontuurlijke cruises naar de poolzeeën is het verrassend te horen dat zeebioloog worden lange tijd niet op haar ‘radar’ stond, maar uiteindelijk is dat wel gebeurd. Sinds haar afstuderen in Canada werkte Watson enkele jaren als contractonderzoeker bij natuurbeschermingsprojecten langs de westkust van haar geboorteland, in Kiribati in de Stille Oceaan en op de Filipijnen. Ook was zij betrokken bij een programma rondom traditionele visserij in Nieuw-Zeeland. Voor een volgende carrièrestap keek Watson uit naar een meer wetenschappelijke functie: ‘Swimway sloot daar goed bij aan, en dit onderdeel paste bij mijn interesse in onderwatergeluid.’

Knorrende vissen

Dat onderwatergeluid komt van vissoorten die knorrende geluiden maken om met elkaar te communiceren. Watson zal om te beginnen met fuiknetten gaan vissen in de buurt van  mosselbanken en kokerwormriffen. In de loop van het onderzoek zullen onderwatermicrofoons -‘hydrofoons’- de onderwatergeluiden oppikken, waarna die kunnen worden geanalyseerd op geluiden van vissen. Watson: ‘Zoiets is niet eerder gedaan, wat daaruit komt wordt erg interessant.’ 

DNA-technieken

Watson hoopt met het hydrofoononderzoek en het fuikenvissen een beter inzicht te krijgen in het belang van levende onderwaterriffen als ‘kinderkamer’ voor jonge vis: ‘Daarna is het plan om door DNA-technieken toe te passen op de maaginhouden van gevangen roofvissen, iets te zeggen over het plaatselijke voedselweb.’

Visvriendelijk kwelderbeheer

Hannah Charan-Dixon (27). werkte na haar afstudeeronderzoek naar zeekomkommers in de Stille Oceaan als visserij-analist voor de Nieuw-Zeelandse overheid. In de Waddenzee speurt zij naar eigenschappen van kwelders die gunstig zijn voor vissen. ‘We willen meer te weten komen over kwelders als leefgebied voor vis, zodat ze visvriendelijker kunnen worden gemaakt’, vertelt Charan-Dixon. ‘Wanneer bijvoorbeeld een slenk die in verbinding staat met een binnendijkse sloot veel door trekvissen wordt gebruikt, dan kan je vlak voor de dijk voor een komvormige verbreding van het water zorgen. Daar kunnen de vissen even uitrusten.’

Vissen in de kwelder
Voor haar onderzoek zijn kweldergebieden verspreid langs de Waddenzee gekozen die verschillen in omgevingsomstandigheden en beheer. Zo is er de kwelder van Rottumerplaat die geheel natuurlijk en ongestoord is, maar ook die van de Groningse Waddenzeekust, waar het meest is ingegrepen door de mens. Ook zijn er kwelders uitgekozen die uitzonderlijk zout zijn of waar vee graast. Gedurende haar onderzoek zal maandelijks met fuiken worden gevist in de waterpartijen van de kwelders.

Half-Nederlands
Omdat een familielid van haar in Nieuw-Zeeland half-Nederlands is, kreeg Charan-Dixon als kind veel mee over Nederland: ‘Nu ik het land ook heb gezien, lijkt het me een plek waar ik wel wil wonen. Alleen de taal nog leren, die lijkt me niet makkelijk!’

Scholen zoeken met echotechniek

Na haar afstuderen als zoetwater- en marien bioloog aan de Universiteit van Amsterdam werkte Margot Maathuis voor een ecologisch adviesbureau. ‘Maar het wetenschappelijke onderzoek bleef trekken’, vertelt Maathuis. ‘Het spreekt me aan dat vissen ook maatschappelijk van belang zijn. Vissers leven ervan, mensen eten ze. Daarbij zijn vissen mobiel, reageren sterk op hun omgeving en ze vormen een belangrijk deel van het voedselweb. Dat is biologisch erg interessant.’ Jaren werkte zij als vrijwilliger voor bemonsteringsprogramma’s op het wad van het NIOZ, nam deel aan een Atlantische reis van NIOZ-onderzoeksschip Pelagia en is al sinds haar twaalfde sportduiker.

Echolood

Maathuis gaat akoestische technieken inzetten om pelagische vissen – schoolvormende vissoorten als haring, sprot en ansjovis –  op te sporen in de zeegaten tussen de eilanden. Dat gebeurt met een schip dat is uitgerust met een geavanceerd ‘echolood’. Zo’n apparaat zendt geluidpulsen die teruggekaatst worden door vissen. Uit de ontvangen echo’s valt op te maken hoe groot en dicht een school vissen is, en is de locatie ervan bekend.

Spannend

Met gegevens uit de twee echo-technieken kan een beeld worden verkregen van op welke diepte en hoeveel vis in het gebied zwemt. Het wordt nog spannend met de echo-apparatuur, zegt zij: ‘De Waddenzee is relatief ondiep en deze methode wordt meestal in dieper water gebruikt.’ Daarnaast valt nog niet te zeggen om welke vissoorten het gaat. Om toch een idee te krijgen wat de echo-apparatuur ‘ziet’ zal ook regelmatig worden gevist met netten. Maathuis zal de gevangen vissen sorteren naar soort en leeftijd. Het is duidelijk dat zij nog vaak op een onderzoeksschip te vinden zal zijn

Vissen volgen op hun weg door de Waddenzee

Het lijkt geen toeval dat Jena Edwards (27) in Swimway de grotere vissen voor haar rekening neemt. Zo nam zij als vrijwilliger deel aan een onderzoek naar de bewegingen van witte haaien voor de kust van Zuid-Afrika. Ze bestudeerde voor haar mastergraad de groenlandhaai. Voor Swinway zal Edwards de bewegingen van de vissoorten harder, zeebaars, zeeforel en ruwe haai door de Waddenzee gaan volgen.

Akoestische zenders

De Canadese gaat twee technieken inzetten om de vier vissoorten te volgen. Zogeheten akoestische zenders, twee centimeter grote capsules die worden ingebracht in de buikholte van gevangen exemplaren. ‘We gaan een groot aantal zenders en ontvangers gebruiken, waardoor over de hele Waddenzee een flink aantal vissen is te volgen. Zoiets is nooit eerder gedaan’, aldus Edwards. Daarnaast is het plan om vissen uit te rusten met kleine uitwendige apparaatjes die gegevens over temperatuur en diepte opslaan.

Boeiend project

De liefde voor het zeeonderzoek zat er bij Edwards vroeg in: ‘Op mijn vierde wilde ik al zeebioloog worden.’ Zij groeide op aan de ruige Canadese oostkust en studeerde daar ook. ‘Het leven in zee is zo ánders. Dat fascineerde mij.’ De bewegingen van vissen door zee en het ‘waarom’ daarachter hebben Edwards grote wetenschappelijke interesse. ‘De kans om vissen op zo’n grote schaal te volgen is daarom zo boeiend!’

Onderzoeksresultaten vertalen naar modellen

Dat Bass Dye (29), opgegroeid in het Amerikaanse midwesten, studeerde milieuwetenschappen in Iowa en aan de Gulf Coast-universiteit, Florida. In Florida ontwikkelde hij modellen om de verspreiding van de oesterlarven door zeestromingen in kaart te brengen. Dye: Het rekenen op de computer met fysische gegevens, met als doel natuurherstel, sprak mij aan.’ Aan de universiteit van Oregon bekwaamde hij zich verder in onderzoek naar de bewegingen van kleine deeltjes – dit kunnen ook vissenlarven zijn – in zee.

Randvoorwaarden
Dye kwam via zijn deeltjesonderzoek soortgelijk werk aan het NIOZ op het spoor. Daar was hij van onder de indruk, waardoor hij uitzag naar een promotieonderzoek op dat terrein aan het Texelse zeeonderzoeksinstituut. De kennismaking was prettig: ‘Ik stapte er zelfs voor het eerst in mijn leven op een veerboot, die naar Texel! En het weer in Nederland lijkt op dat van Oregon.’ Dye gebruikt zijn deeltjesexpertise om een beeld te krijgen van welke delen van de Waddenzee belangrijk zijn als kinderkamer van nog nader te bepalen vissoorten. Zo hoopt hij greep te krijgen op de fysieke eigenschappen van plekken die in trek zijn bij verschillende levensstadia van de vissen.

Experimenteel werk
De Amerikaan is enthousiast over een tweede deel van zijn onderzoeksproject, het in het laboratorium opkweken van vissen onder verschillende omstandigheden van bijvoorbeeld zoutgehalte, temperatuur en zuurgraad: ‘Zo komen we erachter onder welke condities zij het best groeien, wat weer kan worden gebruikt in de modellen. Dat ik naast computerwerk ook experimenteel werk ga doen, daar zie ik erg naar uit.’